Het koppelteken in de Nederlandse taal is een lastig kind. Het is zich bewust van regels, maar ook weer onvoorspelbaar en soms moeilijk te doorgronden. Is het nu sociaaleconomisch of sociaal-economisch? En waarom schrijf je christendemocratisch zonder streepje en rooms-katholiek met?

De Nederlandse Taalunie heeft een handige site voor dit soort vraagstukken: Taalunieversum. Die bevat ook de leidraad van de Woordenlijst van de Nederlandse Taal, populair gezegd: het Groene boekje. De leidraad geeft aan de hand van zes hoofdregels uitleg over de wondere wereld van het koppelteken. Na lezing duizelt het nog behoorlijk.

Vooraf gaat regel 6C. Die bepaalt dat je de woorddelen in een samenstelling aan elkaar schrijft: tuinstoel, bedrijfsklaar, langetermijnplanning. Dat is simpel. Regel 6D gaat vervolgens in op bijzondere gevallen met een koppelteken. Dat gebruik je meestal om de structuur te verduidelijken. Om aan te geven bijvoorbeeld dat twee delen van een woord omgekeerd kunnen worden. Dit is bij cultureel-maatschappelijk het geval. Bij sociaaleconomisch kan dat niet, want de term betekent niet ‘sociaal en economisch’ maar ‘volgens de sociale economie’. Daarom schrijf je die term aan elkaar.

Dat geldt ook voor christendemocratisch, die term wissel je niet om tot democratischchristen. Dus schrijf je de woorden van de samenstelling rustig aan elkaar. Voor rooms-katholiek geldt weer een andere regel. Het eerste deel (rooms) verwijst naar een bevolkingsgroep en dan volgt juist weer een koppelteken.

Er is nog veel meer. Bijvoorbeeld al dan niet een koppelteken in geografische namen (Zuid-Holland en New Yorker), een koppelteken als het tweede woorddeel een hoofdletter heeft (anti-Frans), een samenstelling met cijfers (80-jarige en top 10) of bij een klinkerbotsing (havo-opleiding).

Het beste advies is: zoek bij twijfel de juiste schrijfwijze op in het Groene boekje. Het bespaart tijd en voorkomt fouten. Begrijpt u en passant de reden van die schrijfwijze, dan heeft u op taalgebied een streepje voor.