‘Toen ik veel slechter schreef dan nu, doorspekte ik mijn teksten met lievelingswoorden als nochtans en desalniettemin. Pas toen ik doorhad dat deftigheid niets te maken heeft met literatuur knapten mijn teksten zienderogen op – zienderogen, óók al zo’n mooi woord!’ Zo verklaart de schrijver, dichter en tekenaar Ted van Lieshout in 2007 op zijn weblog het fenomeen archaïsch taalgebruik, vrij vertaald:  ouderwets taalgebruik.

Maar wat is ouderwets? Taal is een middel om met elkaar te communiceren. Woorden waarvan mensen de betekenis niet of nauwelijks meer kennen omdat ze weinig meer voorkomen, bemoeilijken de communicatie. Ouderwets hoeft dus niet altijd oud te zijn, want net zoals een grijsaard nog kwiek kan zijn kan een oud woord nog een levende betekenis hebben.

Woorden uit het juridisch taalgebruik verouderen in ieder geval wel snel. Dat komt doordat mensen nu veel minder in juridische termen praten dan vroeger en de betekenis van die termen ook minder goed begrijpen. Een regelmatig terugkerend voorbeeld is de term ‘ter zake’, sinds de spellingswijziging van 1995 vaak foutief geschreven als terzake. Dit is een formele term uit de juridische vaktaal, lange tijd gangbaar in de ‘gewone’ taal, maar nu vrijwel vergeten.

Behalve in ambtelijke teksten waarbij de auteur een juridische opleiding heeft. Zo lees ik in een brief aan de Tweede Kamer dat ‘… de resterende verdiencapaciteit niet strookt met de terzake geldende bepalingen van de WAO’. Ter zake betekent hier simpelweg ‘hiervoor’, het woord kan met een beetje goede wil zelfs weggelaten worden. Even verderop in de brief eenzelfde geval. Daar staat: ‘Dat geldt niet alleen voor de rechthebbenden die na die datum terzake geconfronteerd worden met een verlies aan verdiencapaciteit’. Hier kan ter zake straffeloos geschrapt worden, lijkt me.

Of ouderwets taalgebruik te maken heeft met deftigheid, zoals Ted van Lieshout betoogt, of met eenmaal aangeleerde gewoontes vanuit een bepaald verleden, weet ik niet. Voor beide  veronderstellingen valt iets te zeggen. Nochtans hoeft het geen betoog dat het taalgebruik ter zake desalniettemin beter kan.