(Uit: De notadokter is gek; bundel columns over ambtelijke taal, juni 2004)

 

Koning Minos van Kreta had een doolhof die werd bewaakt door de Minotaurus: een monster met de twee benen van een mens en met een stierenkop. Elk jaar moest Minos’ rivaal, de koning van Athene, jongelingen offeren aan het monster. Totdat de Atheense held Theseus het zat werd en het monster versloeg. Theseus kwam uit het labyrint dankzij Minos’ dochter Ariadne, die hem een draad had meegegeven om af te rollen en zo naderhand de weg terug te vinden.

 

Een ambtenaar bevindt zich bij het schrijven soms ook in een doolhof. Hij of zij weet dikwijls veel en wil alles opschrijven, maar vaak springen de gedachten alle kanten op. Zo worden teksten niet zelden nodeloos lang en ingewikkeld. En springen woorden alle kanten op. Voor de leesbaarheid moeten woorden die bij elkaar horen ook bij elkaar staan. Zoals: het lidwoord bij het zelfstandig naamwoord, het onderwerp bij de werkwoordsvorm, werkwoorden die bij elkaar horen, bij elkaar.

 

Dat gebeurt lang niet altijd; vaak staan ze uit elkaar, soms heel ver. Taalkundig heet dat een ‘tangconstructie’: de schrijver neemt een zin door veel omhaal van woorden ‘in de tang’.

 

Henriëtte Houët gebruikt hiervoor in haar Handboek van de Nederlandse taal een hele mooie term: verdwaalde woorden. De woorden staan op een verkeerde plaats en dat houdt enorm op bij het lezen. Het advies van Houët is: geef ze hun ‘thuis’ terug. Het zinsdeel “de in de regeling hulpmiddelen op enig moment gehanteerde indicatiecriteria” kent een flinke tang en kan beter luiden: “De indicatiecriteria die op enig moment in de regeling hulpmiddelen worden gehanteerd.” Het lidwoord en het zelfstandig naamwoord horen bij elkaar: maak ze niet zoek.

 

Het grootste bezwaar tegen een tangconstructie is dat de lezer meer met de vorm bezig is (Hoe staan de woorden? Wat hoort bij wat?) dan met de inhoud. Dat is vooral lastig wanneer het onderwerp en het werkwoord ver uit elkaar staan. De zin: “De inspanningen van de farmaceutische industrie zoals de invoering van het gebruik van quarantaine-plasma en virusinactivatie hebben daar zeker aan bijgedragen” leest niet vlot. Beter is dan: “De farmaceutische industrie heeft hieraan zelf zeker bijgedragen, onder meer door quarantaine-plasma in te voeren en door virusinactivatie.” De informatie is nu logischer opgebouwd en de  tangconstructie is weg. De woorden zijn niet langer verdwaald.

 

Een tangconstructie is niet altijd fout, maar maakt een zin vaak wel nodeloos ingewikkeld. Het mankement is meestal goed te verhelpen door een tekst nog eens goed op begrijpelijkheid na te lezen. Die extra zorg is een absolute voorwaarde voor succes. Net zoals Ariadne aan Theseus een draad meegaf om uit de doolhof te komen. De tangconstructie is de Minotaurus van de taal; geef hem geen kans zijn alles verslindende werk te doen.

 

VOORBEELDEN VAN ONNODIGE TANGCONSTRUCTIES:

 

- Tussen lidwoord en zelfstandig naamwoord:

“Het op artikel 9, vierde lid, van de Tabakswet gebaseerde besluit (Het besluit van de Tabakswet dat is gebaseerd op artikel 9, vierde lid…) stelt eisen waaraan de verstrekking van tabaksproducten via automaten moet voldoen.”

 

“Inmiddels is van dit document de door het Ministerie van Buitenlandse Zaken vervaardigde Nederlandse vertaling gereed (De vertaling van dit document van het ministerie van Buitenlandse Zaken is inmiddels gereed.)”

 

“De in de regeling hulpmiddelen op enig moment gehanteerde indicatiecriteria (De indicatiecriteria die op enig moment gehanteerd worden, zijn …)  zijn de weerslag van….”

 

”De met uw voorstellen gepaard gaande inkomensstijging van gemiddeld 10 procent is in dat licht niet opportuun (De inkomensstijging van gemiddeld tien procent die het gevolg is van… ).”

 

“De meeste van de hiervoor geschetste knelpunten (de meeste knelpunten die hiervoor geschetst zijn) zijn bij de uitvoering van de motie van het lid Hessing, niet aan de orde.”

 

“De door de werkgroep te maken analyses (De analyses van de werkgroep) zullen de in dit verband relevante aspecten (de aspecten die hier relevant zijn) in kaart moeten brengen.”

 

- Tussen werkwoorden:

“Om niettemin voortgang te krijgen … heeft de vorige minister van VWS in een brief van 9 september 2002 aan het CTG verzocht de bekostiging van ziekenhuizen…..”

 

“De diskette met daarop de prijsgegevens zal gelijktijdig met de voorhang aan de vergunninghouders worden verzonden. (…zal gelijktijdig worden verzonden met de voorhang aan de vergunninghouders)”

 

“Uiterlijk 1 april 2003 zal ik u deze zogenaamde ‘bundelbrief’ waarin een kabinetsstandpunt op alle bovengenoemde onderwerpen is geformuleerd doen toekomen. ” (zal ik u de zogenoemde bundelbrief sturen met een kabinetsstandpunt over alle bovengenoemde onderwerpen.”)

 

“Gezien het feit dat … , ben ik door de directie van Thialf en de provincie Friesland, die in deze als coördinerende instantie vanuit de betrokken overheden fungeert, geïnformeerd over de ontstane liquiditeitsproblematiek.” (…ben ik geïnformeerd…”

 

- Tussen onderwerp en werkwoord:

“De procedures, welke op basis van Europese wetgeving gelden, waarbij het met name gaat om de vraag of een in het buitenland opgeleide arts voldoet aan de in ons land gestelde eisen, leiden regelmatig tot vragen en tot veel onbegrip bij de betrokkenen.” (De procedures op basis van Europese wetgeving leiden regelmatig tot vragen en tot veel onbegrip, met name waarbij het gaat om…)

 

“De maatregelen die per 1 januari 2003 binnen het verdeelmodel van de Zfw-verstrekkingenbudgettering worden genomen zijn mede gebaseerd op (De maatregelen in het verdeelmodel zijn mede gebaseerd op)  …”

 

“De bloedproducten die beschikbaar zijn op de Nederlandse markt zijn zeer veilig.” (De bloedproducten in Nederland zijn zeer veilig)

 

“De samengebrachte kennis over een zestal majeure psychische stoornissen …. wordt gepresenteerd aan de hand van de volgende kernindicatoren. (De monitor presenteert de samengebrachte kennis over zes belangrijke psychische stoornissen…) ”

 

“Het toezicht op de naleving van de voorwaarden bij de voorwaardelijke machtiging, wordt uitgeoefend door de behandelaar (De behandelaar houdt toezicht op de naleving van de voorwaarden bij de voorwaardelijke machtiging).”