(Uit: De notadokter is gek; bundel columns over ambtelijke taal, juni 2004)

Erg aan ambtelijk taalgebruik is het onnodig gebruik van de lijdende vorm, passief taalgebruik. Zo worden zinnen saai, onpersoonlijk en slecht leesbaar. De lezer vraagt zich steeds af: Wie doet hier wat? Zoals in de zin “Aan alle zuigelingen worden deze vaccinaties aangeboden.” Beter is: “De GGD’s bieden alle zuigelingen vaccinaties aan.” Passieve zinnen zijn hinderlijk en kosten onnodig veel tijd bij het lezen.

Het onderwerp is in passieve zinnen vaak moeilijk te vinden. Als lezer verbruik ik veertien woorden om het onderwerp te ontdekken in de zin “Een nadere analyse van de cijfers wordt op dit moment voorbereid door het CVZ.”  Dat lijkt niet veel, maar dat wordt anders wanneer een brief van drie of vier pagina’s vijftien van dergelijke zinnen bevat. Het kan eenvoudig anders: “Het CVZ bereidt op dit moment een nadere analyse van de cijfers voor.” Dit is een goede actieve zin.

Hoe herkent u de lijdende vorm? Dat is simpel: vaak door het gebruik van de (hulp)werkwoorden ‘worden’ en ‘zijn’: “Ook de keuzemogelijkheden voor verzekerden worden vergroot” of “Naar aanleiding van het verzoek is door het ministerie onderzocht...” Beter is de actieve vorm: “Verzekerden kunnen meer kiezen” en “Het ministerie onderzocht naar aanleiding van het verzoek...”

Een tweede herkenningspunt is het gebruik van het woord ‘door’. Dat wijst vaak ook op een passieve zin: “Tijdens een debat werden door de staatssecretaris toezeggingen gedaan.” Beter is dan “De staatssecretaris deed tijdens het debat…”

Ik adviseer u teksten goed na te kijken op onnodige lijdende zinnen. Kies voor actieve zinnen. Die zijn aangenaam om te lezen, gemakkelijker te begrijpen en ontsporen bovendien ook minder vaak. Het levert het gemak en de tijdwinst op die prettig zijn voor mensen die veel moeten lezen.

Overigens is het gebruik van de lijdende vorm niet altijd fout. Jan Renkema geeft in de Schrijfwijzer zes argumenten voor het gebruik van de lijdende vorm. Dat mag bijvoorbeeld bij het ontbreken van een handelende persoon (“Er wordt geklopt”) of wanneer de nadruk niet op de handeling ligt, maar op het proces. Dat komt in ambtelijke brieven nogal eens voor. “De komende jaren wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een samenhangend beleid.” Hier staat het proces centraal en ontbreekt een handelende persoon, dus is de passieve vorm wel toegestaan. Desondanks is de actieve vorm meestal duidelijker.

Kortom: 'Worden' moet uitgebannen worden door ambtelijke schrijvers. Oh pardon! Dit is een onnodig passieve zin. Beter is: “Ambtelijke schrijvers moeten onnodig passief taalgebruik uitbannen.”

 Voorbeelden van onnodige passieve zinnen:

1. “Een onderzoeksprotocol wordt vooraf getoetst door een medisch-ethische commissie.” Beter is: Een medisch-ethische commissie toetst vooraf …

2. “Het tweede gedeelte van uw vraag wordt beantwoord in het kabinetsstandpunt dat op 5 december naar de Kamer is gestuurd.” Beter is: Het kabinet … beantwoordt in zijn standpunt het tweede deel van uw vraag.

3. “Een nadere analyse van de cijfers wordt op dit moment voorbereid door het CVZ.” Beter is: Het CVZ bereidt op dit moment …

4. “Ook de keuzemogelijkheden voor verzekerden worden binnen deze kaders waar mogelijk vergroot.” Beter is: Verzekerden kunnen binnen deze kaders waar mogelijk meer kiezen.

5. “Tijdens het plenair debat …. werden door de staatssecretaris van VWS enkele toezeggingen aan de Tweede Kamer gedaan”. Beter is: De staatssecretaris van VWS deed tijdens het debat … enkele toezeggingen.

6. “Ook in de brief van 1 december over babysterfte is aangegeven dat het hier een belangrijke registratie betreft.” Beter is: Ook in mijn brief … geef ik aan dat …

7. "Door middel van zelfregulering is aldus voldoende voorzien in regels over sponsoring in het primair en voortgezet onderwijs." Beter is: Zelfregulering zorgt zo voor voldoende regels over....